سه شنبه، 29 اسفند 1402

درباره تابلو فرش سردرود

ساختار قاليهاي تابلو فرش های سردرود

پشم: پشم بعنوان يكي از عمده ترين و اساسي ترين شاخصهاي مرغوبيت فرش محسوب مي شود. مرغوبيت آن نيز بستگي به : ظرافت ، طول ، رنگ ، استحكام ، جعد و قابليت كشش آن دارد.
 
پنبه: يكي ديگر از مواد اوليه قاليبافي پنبه است كه علاوه بر استفاده از آن در تار يا چله قالي ، در پود قالي نيز مورد مصرف قرار مي گيرد. از مشخصه هاي مرغوبيت الياف پنبه مي توان به : رنگ ، عدم وجود ناخالصي ، طول تار ، يكنواختي الياف ، ظرافت ، ريسندگي الياف و استقامت و محكمي آن اشاره كرد. ميزان مصرف نخ بستگي به رجشمار و ظرافت فرش دارد، هر چه رجشمارفرش كمتر باشد ميزان مصرف نخ بيشتر بوده و در رجشمارهاي بالا مصرف آن كمترمي شود.

ابريشم: ابريشم از ديگر مواد مصرفي قاليبافي محسوب مي شود كه اكثراً به صورت خامه و گاه علاوه بر آن ، در تار و پود قالي نيز از نخهاي ظريف ابريشم استفاده مي شود.

 
مشاغل مرتبط قاليبافي
 
سردرود بعنوان يكي از نقاط مهم قاليبافي ، در طول دهه هاي گذشته اين امكان را يافته كه با رونق و گسترش آن ، صاحب مشاغل جانبي و مرتبط با آن گردد كه از آن جمله مي توان به : چله كشي ، ريسمان و پشم فروشي ، رنگرزي ، پرداخت قالي ، رفوگري ، چاقوسازي ، نقاشي و طراحي اشاره كرد.

چله كشي ( بوي چكماق ، از جمله مشاغل مرتبط قاليبافي است كه افراد خاصي تحت نام « بوي چكن » به آن مشغول بوده و صاحب تجربه و تخصص مي باشند ( البته امروزه ، به سبب كوچك شدن ، ابعاد قاليها ، اينكار بيشتر توسط خود قاليبافان صورت مي گيرد ).

ريسمان فروشي نيز از ديگر حرف مرتبط قاليبافي است كه سابقه چند ده ساله دارد و هم اينك نيز دهها نفر در سردرود به اين امر اشتغال داشته و فعاليت مي كنند. از جمله پشم فروشان گذشته اين شهر مي توان به : حاج احمد شاطريان ، حاج سيد حسين اسحقي ، حاج حسن جانسوز و … اشاره كرد.

پرداخت قالي ، بعنوان ديگر حرف مرتبط قاليبافي بشمار مي رود. اينكار ، در گذشته به صورت دستي و روي دار قالي صورت مي گرفت و افراد خاصي نيز بعنوان «پرداخت گر» فعاليت داشتند ، بدين ترتيب كه يك قالي طي چند نوبت تا اتمام آن توسط پرداخت گران ( يك نفر بعنوان شانه كننده و ديگري پرداخت كننده يا پرداخت گر ) ، پرداخت مي شد. قبل از آن نيز كار پرزگيري اوليه ( قيرخيم قيرخماق ) به صورت روزانه يا هفتگي انجام مي شد . امروزه تقريباً پرداخت دستي قالي بطور كلي منسوخ شده و كار پرداخت تماماً به صورت ماشيني و در كارگاههاي اختصاصي انجام مي گيرد كه از لحاظ يكنواختي و كيفيت كار نيز قابل ملاحظه است.

رفوگري و رفع عيوب قالي ديگر حرفه در ارتباط با قاليبافي است كه از قديم الايام تا امروز وجود داشته و در حال حاضر نيز جريان دارد.

جدا از مشاغل ذكر شده ، طراحي و نقاشي قالي جايگاه خاصي در امر قاليبافي دارد به ديگر بيان ، بافت قالي بدون نقشه و طرح امكان پذير نيست. لذا همواره در كنار قاليبافي ، طراحي قالي نيز مطرح بوده و با گسترش و رونق هر يك ، ديگري نيز گسترش يافته است. بدون شك قاليهاي گذشته و اوليه ، چه از لحاظ هنري و چه از نقطه نظر رعايت اصول ، خيلي ساده تر و ابتدايي تر از قاليهاي امروزي بوده اند، پيشرفت طراحي ، الزاماً موجب رشد كيفي ، قاليبافي شده و باعث ارتقاء جنبه هاي هنري آن گرديده است. در اين ميان نقش طراحان و نقاشان قالي ، در ارتقاء كيفي و همينطور در ماندگاري آن ، از جايگاه خاصي برخوردار بوده ومي باشد.ماندگاري يك اثر علاوه بر دقت ، ظرافت و رعايت اصول فني بافت ، به نوع طرح و كيفيت طراحي آن نيز بستگي دارد ، و هيچ اثر هنري بدون توجه به طرح آن ، قابل تامل و ارزش هنري نيست.


طراحان و نقاشان فرش سردرود

در ساليان گذشته ، بيشتر طراحي قاليهاي سردرود را نقاشان و هنرمندان طراح تبريزي همچون : حاج علي رنگ آموز ، استاد برگي ، خياباني و … انجام مي دادند ولي از اواخر دهه 1330 ، با ظهور و فعاليت نقاشان طراح سردرودي ، علاوه بر نقاشان تبريزي ، هنرمندان طراح اين شهر نيز ، وارد عرصه طراحي قالي شدند. و اين امكان و فرصت را يافتند كه به عرضه هنر خويش بپردازند ( هر چند ، اين حضور در اوايل به صورت ابتدايي و فاقد برخي از ويژگيهاي هنري بود ولي به مرور زمان و كسب تجربه، هنرمندان طراح اين شهر توانستند در اين عرصه نيز حرفي براي گفتن داشته باشند). از جمله اين هنرمندان قديمي و حال حاضر فرش سردرود مي توان به : استاد جعفر پاكدست ، محمد رضا مقیمی حاج حسين نديم ، مرحوم حاج علي اكبر شكوري ( نوحه خوان ) ، مرحوم ابراهيم جهان بين( ابراهيم نقاش ) ،ابوالفضل ياقوتي ، احمد هنرمندان طراح اين شهر توانستند در اين عرصه نيز حرفي براي گفتن داشته باشند). از جمله اين هنرمندان قديمي و حال حاضر فرش سردرود مي توان به : استاد جعفر پاكدست ، محمد رضا مقیمی حاج حسين نديم ، مرحوم حاج علي اكبر شكوري ( نوحه خوان ) ، مرحوم ابراهيم جهان بين( ابراهيم نقاش ) ،ابوالفضل ياقوتي ، احمد سلطاني ، محمد فتحعلي پور ، علي حلاجي ،حسين سردرودي ، قابلنژاد ، محموديه ، كريم نژاد و … اشاره كرد.


هنرمندان قاليباف ( تابلو باف )

شهرت و آوازه هر شهر و دياري ، وامدار هنرمندان باذوق و انديشمندان صاحب خرد آن است اگر امروز، فرش سردرود ، نام آشناي هنردوستان سراسر گيتي است.اگر تابلوهاي فرش اين شهر ، زينت بخش قصرها و موزه ها است ، اگر نام اين شهر كوچك در محدوده جغرافيايي ، شناخته شده در بين اهل هنر است و اگر … ، به سبب وجود هنرمندان قاليباف آن است. شهرت و اعتبار فرش سردرود ، امروزه مديون و وامدار ، زحمات و آفرينشهاي هنرمندان بي ادعا ولي صاحب هنر آن است. هنرمنداني كه جهان هنر را با آثار سحرآميز و جادويي خويش به تسخير در آورده اند. اگر امروز جهان اصفهان را با قلمزني و آثار باستاني آن مي شناسد. اگر شيراز با اشعار «سعدي» و «حافظ» و « تخت جمشيد » ، نام آشناي جهانيان است. سردرود نيز ، با تابلوهاي فرش و هنرمندان آن شهرت يافته و بلند آوازه گشته است. چنانكه در صفحات قبلي گذشت ، هنرمندان قاليباف سردرود ، آفريدگاران زميني بوده و خداوندگاران هنر فرش اند. در سردرود حدود 4000 دار قالي فعال بوده و نزديك 7000 نفر به امر قاليبافي مشغول مي باشند كه از آن جمله مي توان علاوه بر هنرمندان ، صاحب نام قديمي به هنرمندان زير اشاره كرد . پورحسين ( گلباز ) ، سردرودي، سلطاني ، قابلنژاد ، اصل عاقلي , محمودیه ، سيديان ، صحتي ، اسحقي ،انصاری,پور اکبری, مجيدي ، محمد جعفري ، ميراب مرتضوي ، فتحعلي پور ، كريم نژاد ، زعفرانچی , اسد پور, ناصري زاد ، رنجپور, پورمهدی, جلالي ، پيوندي ، فخری,مردانی,مسپوش,نجاري ، ياقوتي ، فتح ا… زاده ، ميرزاپور و …


فرش سردرود از نگاه آمار

در خصوص تعداد بافندگان و هنرمندان و نيز افراد شاغل مرتبط فرش سردرود ، آمار دقيقي تاكنون ارائه نشده است ولي آنچه طبق برخي برآورده ها بدست آمده ، در اين شهر حدود 7000 نفر به اين حرفه مشغول بوده و نزديك به 4000 دار قالي فعال مي باشد ، در همين رابطه بيش از صدها نفر نيز در مشاغل مرتبط نظير : تجارت فرش ، رنگرزي ، فروشندگي مصالح ، طراحي نقشه قالي ، توليد ابزار آلات و … مشغول به فعاليت بوده و از طريق آن امرار معاش مي كنند. عمده درآمد اهالي اين شهر نيز از طريق قالي بافي صورت گرفته و اشتغال به فرش بعنوان مهمترين و اصلي ترين حرفه مردم سردرود به حساب مي آيد.

بيشترين حجم توليد فرش سردرود را امروزه تابلوهاي هنري – كه اغلب از روي پوستر و عكسهاي شخصي بافته مي شوند – تشكيل مي دهند. از نقطه نظر ميزان تحصيلات هر چند درصد باسوادي قاليبافان چندان قابل ملاحظه نيست ولي در سالهاي اخير ، بسياري از تحصيلكردگان و صاحبان تحصيلات دانشگاهي نيز وارد عرصه فرش سردرود شده و در اين زمينه فعاليت مي كنند.

از نقش زنان نيز در اين عرصه نبايد گذشت ، هر چند تعداد كمتري از زنان سردرودي در اين حرفه فعاليت دارند ولي حضور غيرمستقيم آنها در اين رابطه قابل ملاحظه است.


بزرگترين فرش بافته شده سردرود

چنانكه گفته شد بيشترين حجم توليد فرشهاي اين شهر را تابلوهاي هنري – كه غالباً در ابعاد كوچكتري قرار دارند – تشكيل مي دهد و كمتر فرشهايي با ابعاد بزرگتر مورد توجه قرار مي گيرد – طبق تحقيقات نگارنده – بزرگترين فرش بافت سردرود ، در سال 1363 و به ابعاد 10 × 10 متر با رجشمار 60 و به صورت چله و گل ابريشم بافته شده كه وزن آن 300 كيلو و به صورت گليم برجسته و با بيش از 80 رنگ با رنگ اصلي زمينه سبز روشن بوده است. نقشه آن نيز توسط استاد « بنام تبريزي » طراحي شده و به همين نام نيز عرضه بازار فرش گرديده است.
 
 
فرش سردرود در عرصه هاي بين المللي

همواره نام و هنر فرش سردرود در عرصه هاي مختلف هنري مورد توجه بوده و نظر دوستداران و اهل هنر را به خود معطوف داشته است. حضور توانمند هنرمندان فرش اين شهر در اغلب نمايشگاههاي بين المللي ، نشانگر غنا و ريشه دار بودن و در عين حال جايگاه پر عظمت ، هنر اين منطقه را مي رساند. غالباً در تمامي نمايشگاههاي بين المللي فرش ، هنرمندان سردرود به طور چشمگير حضور فعال داشته و دارد و تقريباً هيچ نمايشگاهي بدون حضور هنرمندان فرش سردرود برگزار نشده است. همواره دوستداران هنر فرش در سراسر گيتي با نام و هنرمندان نام آور آن آشنايي كامل داشته و آنها را مي شناسند. امروزه شهرت فرش سردرود مرزها را درنورديده و در اقصي نقاط عالم جايگاه خود را يافته است.

شهر سه هزار ساله سردرود در فراسوي مرزها با تابلوهاي منحصر بفرد هنري خود شناخته شده اهل هنر است. - هر چند شايد كمتر كسي خود اين شهر را بشناسد و حتي بي اطلاع از موقعيت جغرافيايي آن باشد - ولي نام آن شناخته شده اهل هنر است.
 
این شهر بعنوان پایتخت تابلو فرش جهان شناخته می‌شود

وجود كلمه « سردرود » مهر اطمينان و استانداردي است كه مقبوليت جهاني دارد. براي دوستداران تابلوهاي هنري ، نام اين شهر كافيست كه رضايت خاطر آنها را فراهم آورد ، چرا كه هنر تابلو بافي سردرود در دنيا بي نظير بوده و براي آن رقيبي وجود ندارد.

منبع: کتاب فرش سردرود ؛ نویسنده: مقصود سامع

 


گفتگوی آنلاین